چکیده

در سال های اخیر تحلیل معضلات اجتماعی و فرهنگی و ...با استفاده از نگرش سیستمی و گل گرا،در بین بخشی از روشنفکران و اندیشمندان ایرانی باب شده است.در این مکتوب،با استفاده از نظریات برخی از بزرگان و شارحان نظریه سیستمها همچون"راسل ایکاف" و تجربیات عملی برخی ازاندیشمندان ایرانی-که درحوزه ی سیستم فعال هستند-خصوصا دکتر سید محمدرضا هاشمی گلپایگانی،دکتر محمد حسین بنی اسدی و دکتر رضا رمضانی،دلایل پیدایش،نگرش و تفکر سیستمی و مزایای آن نسبت به روش تحلیلی و دترمینستی،در رویارویی ی انگیزه و چرایی پیدایش تفکر و روش سیستمی  و سپس مفهوم و تعریف سیستم بحث خواهد شد.آن گاه به معرفی روش سیستمی (system methodology)پرداخته می شود و در پایان  نیز به روش برنامه ریزی تعاملی  (interactive planning) به عنوان  یکی از کاربردهای روش سیستمی و نمونه ای از کارهای انجام شده در قالب برنامه ریزی تعاملی-که در ایران صورت گرفته است-اشاره خواهد شد و توصیه های لازم برای به کار گرفتن این روش در تسهیل وتقویت فرایند تغییرو توسعه به علاقه مندان و عاملان تغییر( change agents)تقدیم خواهدشد.

نگرش و روش سیستمی در حل مسائل فرهنگی-اجتماعی؛با توجه به شرایط بومی ایران

قسمت دوم:

1-چرایی و انگیزه نگرش و روش سیستمی

مهمترین دلیل پیدایش نگرش و روش سیستمی-که دانشمندان این رشته نسبت به آن توافق دارند-پیچیدگی هرچه بیشتر مسائل اجتماعی عصر جدید،نارسایی و عدم کارایی برخورد های تحلیلی و دترمینیستی(قطعی)با این مسائل بود.دراینجا ،سعی می کنیم ابتدا ویژگی های نگرش و روش دترمینیستی و تحلیلی را معرفی و نقد کنیم و پس از آن به معرفی نگرش سیستمی و مزایای آن بپردازیم.

نهضت رنسانس،به عصر ماشین انجامید و چنان که "راسل ایکاف"     (russel ackoff) استاد بزرگ فلسفه ی علم و علوم سیستمها و از بانیان تفکر سیستمی معتقد است،"انقلاب صنعتی محصول عصر ماشین است و عصر سیستمها با ظرافت ویژه ای  از عصر ماشین زاییده می شود."  آنچه در این نهضت باعث انقلاب صنعتی و پیدایش ماشین و تکنولوژی گردید،جهان بینی و متدولوژی علمی آن بود.

اساس این بینش و متدولوژی،تحلیلی و مکانیستی و جبری(دترمینیستی)بود.در روش تحلیلی،که آن را روش جزءنگر نیز نامیده اند،عقیده بر این بود که با شناخت اجزای یک شیء می توان به ماهیت و ویژگیهای آن پی برد.به عبارت دیگر،شناخت اجزا،شرط لازم و کافی برای شناخت ماهیت و ویژگیها و رفتار موضوع یا شیء مورد نظر بود.بعنوان مثال،در فیزیک:اتم،در دانش بیولوژی:سلول و در دانش روانشناسی و روانکاوی:"اید"(id)"ایگو"(ego)و(super ego)بعنوان  اجزای اولیه مورد قبول بود.در این نگرش،عنصرتشکیل دهنده هر پدیده،نهایتا عنصر  مادی و فیزیکی است و در نتیجه حقیقت نیز مادی و فیزیکی است و از طریق علم تجربی،فیزیک و پیشرفت آن می توان به حقیقت دست یافت.بر این اساس ،قوانین شیمیایی از قوانین فیزیکی،قوانین حیات از قوانین و اصول علم شیمی،قوانین روانشناسی از قوانین و اصول علم زیست شناسی و پدیده های جامعه شناسی،بر مبنای قوانین روان شناسی قابل حصول و بیان بود.د ر بینش دترمینستی و تحلیلی،روابط بین اجزای موضوع یا شیءمورد مطالعه،رابطه ای ساده ،خطی و یک طرفه بود که خود ناشی از خواص اجرای تشکیل دهنده ی آن شیء می گردید.این رابطه،یک رابطه علی(علت و معلول)بود.برای شناخت روابط علی بین پدیده ها،آزمایشگاههای مجهز تشکیل گردید تا پدیده ها،جدا از تاثیر عوامل محیطی-که می توانست در روابط علی دخالت کند و درحالت کلی ،حتا جدا ازسایر اجزایی که با آن پدیده در تعامل است-مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد.قوانینی که در نتیجه ی این آزمایشها  تنظیم گردید بیشتر بدون در نظر گرفتن اثرات اساسی محیط در رفتار و خواص موضوع  مورد مطالعه بود.بعنوان مثال ،قانون سقوط آزاد اجسام ،بدون در نظر گرفتن آثار اصطکاک هوا،،بررسی و فرموله گردید.از این رو ،روابط علی و ثابت فیزیکی ،بعنوان  اساس همه ی قوانین علمی باعث تقویت جهان بینی مکانیکی و جبری(دترمینیستی)شد.بدین ترتیب،پدیده های حیاتی،اجتماعی و تاریخی،همگی اموری جبری،مکانیکی و بر اساس قوانین فیزیکی قابل توصیف  یا تبیین تلقی می گردیدند.در این نگرش،پدیده ها حلقه های زنجیر علت و معلولی تصور می شدند که در آنها بین علت و معلول،رابطه یک طرفه وجود داشت و معلول بر روی علت خود بدون تاثیر بوده و بی گمان علت- معلول-دیگری  بود.  در این نگرش،مفاهیم بسیار و مهم و حیاتی  در زندگی فردی و اجتماعی آدمی همچون هدف،آرمان،مسولیت،اختیار،آنتخاب و آزادی،قابل توجیه وبررسی و تبیین نبود.رابطه بین ابعاد اجتماعی و فیزیکی سیستم،گویی قطع بود و یا اصولا وجود نداشت.این جهان بینی ونگرش بر این پنداراستوار است که هستی و پدیده های آن، هر چند پیچیده به نظر می آیند،ساده هستند،زیرا از اجزای ساده ای تشکیل شده اند و شناخت این اجزا و جمعبندی ویژگیهای آنها برای شناخت کل پدیده کافی است.این نگرش ،تنها دانشی رامورد قبول می داند که کاملا عینیت داشته باشد.به همین علت،ارزش ها،احساسات و اهداف اجتماع را در بررسیهای علمی وارد نمی کند و معتقد است که بررسیهای علمی باید مستقل از ارزشهای پژوهشگر باشد.پژوهشگر باید قلب و احساس خود را،قبل از آغاز تحقیق،در آستانه ی ورود به آزمایشگاه کنار گذارد و همچون یک دوربین عکاسی،،از جریان آزمایس عکس بگیرد.به همین دلیل،چنین تصور می شود که احساس و قضاوت نظام ارزشی پژوهشگر،همانند موتور و چرخ و شاسی یک خودرو ،قابل تفکیک است.مطالعات دانشمندان در اوایل قرن بیستم به وضوح نسان داد که پدیده های حیاتی،اجتماعی و سیاسی،به وسیله روش تحلیلی و بینش دترمینیستی ومکانیستی،قابل تبیین و پیش بینی نیست.بعنوان مثال،پدیده های طببعی-که بسیار پبچبده و مرکب است-آن گونه که علوم در دانشگاه هابه رشته های مختلع تقسیم شده،قابل تفکیک به اجزا و قسمتهای ساده نیست.طبیعت به رشته هاب مختلف مکانیک،فیریک،،شیمی و بیولوژی و...قابل تقسیم نیست.لذا،ار این منظر ،اغلب پدیده ها در طبیعت را می توان در حیطه رشته های متنوع علمی مورد بررسی قرار داد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: